Inleiding

In de afgelopen zeven weken heb je op allerlei verschillende manieren geoefend met aandachtsoefeningen en het brengen van aandacht in je dagelijks leven. Wellicht heb je jezelf zo nu en dan betrapt op de gedachte dat het doen van de oefeningen je niets oplevert. Geen enkele wens is
in vervulling gegaan. Je voelt je moe of je verveelt je of je vervalt nog steeds in een gevoel van stress als je een lange werkdag hebt.

Je probleem wordt hier veroorzaakt door het denken. Er is niets mis met gevoelens van moeheid,verveling of zinloosheid. Net zo min als met het gevoel dat je wel degelijk iets bereikt hebt en dat je beoefening dieper en krachtiger lijkt te worden. Je komt slechts in een valkuil terecht wanneer je die ervaringen of gedachten opblaast en gelooft dat ze iets bijzonders zijn. Wanneer je gehecht raakt aan je ervaring, raakt het oefenen en dus je ontwikkeling in een impasse.

Uit je karrespoor blijven

Het voordeel van bewust zijn, acceptatie,en bewust antwoorden op situaties in plaats van onmiddellijk afdraaien van voorgeprogrammeerde,“automatische” reacties is een terugkerend thema in deze training geweest.

Acceptatie kan vaak de springplank zijn naar een of andere vorm van vaardige actie om verandering te bereiken in onze binnen- of buitenwereld. Er zijn echter ook situaties en gevoelens die heel moeilijk,of helemaal niet, te veranderen zijn. In zulke situaties is het gevaar dat je blijft proberen een onoplosbaar probleem op te lossen of dat je de realiteit van een situatie weigert te accepteren. Je blijft dan vaak het gevoel houden ‘met het hoofd tegen een muur te botsen’; je blijft jezelf veroordelen en
versterkt daarmee mogelijk gevoelens van angst of onzekerheid.

In zulke situaties kun je een gevoel van waardigheid en controle herwinnen door een bewuste beslissing te nemen om niet meer te proberen controle uit te oefenen en de situatie te accepteren zoals hij is. Zo mogelijk met een vriendelijke houding naar de situatie en naar je reacties op de situatie. Het kiezen om niet te handelen, geeft een beter gevoel dan gedwongen zijn om controlepogingen op te geven na herhaaldelijke mislukkingen.

Probeer,zo goed als je kunt, om met gratie en sereniteit die dingen te accepteren die niet veranderd kunnen worden, de moed op te brengen om die dingen te veranderen die veranderd zouden moeten worden en de wijsheid te ontwikkelen om het verschil te kunnen zien.

Waar vind ik deze gratie, deze moed, deze wijsheid? Op een bepaalde manier heb je al deze kwaliteiten al. Jouw taak is het om ze te realiseren (ze reëel te maken) en je weg is geen andere dan van moment-tot-moment bewust zijn.

John Kabat-Zinn (een van de grondleggers van bewustzijnstraining) adviseerde om je parachute elke dag te vouwen in plaats van hem in de kast te laten tot het moment dat je uit een vliegtuig moet springen.

De afgelopen week heb je een oefenschema gemaakt voor de komende tijd. Gebruik je schema als stevige basis. Bekijk twijfels en overtuigingen over het nut van een afstand, zonder je in het verhaal mee te laten voeren.

Blijf je bewust van het bewust stoppen en bewust beginnen van je activiteiten gedurende de dag. En kijk of je nog voldoende langzame tijd ervaart in je leven.

Herinner je dat de regelmatige ademruimteoefening een manier is om met jezelf “af te stemmen”enkele malen per dag. Laat het ook je eerste antwoord zijn in tijden van moeilijkheden, ongelukkig voelen, of stress: blijf ademen!

You can’t stop the waves, but you can learn to surf.

Jon Kabat-Zinn

Meermeditatie

Het beeld van het meer kan je verbinden met je innerlijk, met je emoties. Water staat symbool voor je emoties. De aarde staat symbool voor de dragende, ontvangende kracht van de aarde. Water vraagt erom gedragen te worden, gekoesterd te worden.In het meer kan de enorme watermassa rusten in de aarde. Het meer geeft je de gelegenheid te rusten in de realiteit van dit moment en vrede en stabiliteit te ervaren te midden van de veranderende wereld om je heen. Tijdens de meditatie, die je liggend doet, kun je het beeld van het meer in je lichaam brengen en de kwaliteiten van de aarde, het water en het meer in jezelf herkennen. Jezelf daarbij de kans geven het meer te worden en je door de aarde te laten dragen.

Het meer verzamelt water dat uit de bergen naar beneden stroomt of uit een aanvoerende rivier zijn water laat spoelen in de immense ruimte die het meer biedt. Met rustig weer is de oppervlakte van het water vlak. De zon die schijnt, de bomen, bloemen, de maan en de sterren, ze worden weerspiegeld in het meer. De dagen en nachten komen en gaan. Voel de totale rust en roerloosheid van het water. Waardeer het voor wat het is. Open en ontvankelijk zijn voor deze rust van moment tot moment. In volledige stilte. Je ervaringen verwelkomen met de openheid en ontvankelijkheid waarmee de aarde het water draagt. Vol mededogen en stilte.

Maar het is niet altijd stil en rustig buiten. Aan de oppervlakte stuwen de golven soms hoog op door sterke windvlagen en hevige regenbuien.Het oppervlak kan bevriezen bij extreme kou.Ook dan kun je open zijn voor de momenten van onrust waarbij het oppervlak golvend wordt en de weerspiegeling verloren gaat. Ook dit hoort erbij.

Kijk of je jezelf kunt vereenzelvigen met de totale watermassa, eerder dan alleen met het onrustige wateroppervlak. Op de momenten van onrustige golven is er dieper in het meer hoogstens een zachte beweging aanwezig. Vanuit dit perspectief kun je gedachten en emoties, die uiteindelijk alleen aan de oppervlakte wat beweging brengen, als iets voorbijgaands ervaren. Het is als de streling van de wind op de golven. Het spel van verschillende ervaringen en reacties. Ze komen en gaan als golven op het meer. Het is het spel van gedachten en emoties in je leven, die allemaal deel uitmaken van de realiteit van dit moment. Daarvoor aanwezig zijn met openheid en mededogen en alles dragen met open geest en open hart. Blijf tijdens je meditatie wat langere tijd bij de bodem van het meer om dit te ervaren.

Wellicht kun je deze uitgestrektheid en stilte in je hart uitnodigen en zo de stilte en acceptatie van het meer worden. Dit is wat het meer je leren kan. Het kan je herinneren aan deze kwaliteiten in jou.

Als je regelmatig ervaart dat je wordt meegezogen door emoties, door de drukte om je heen of door de omstandigheden waarin je verkeert, kan deze meditatie je helpen om je emoties te koesteren en aandacht te geven. Je kunt je acceptatieproces verdiepen door erbij te blijven, te ademen met het
beeld van het meer.

Flow

Ken je die momenten dat je even alle dagelijkse beslommeringen achter je laat doordat je een unieke ervaring meemaakt? Zo’n moment dat je even helemaal in een gebeurtenis opgaat en alles om je heen vergeet.

Stel je eens voor dat je op de top van een berg staat en je verrast wordt door het waanzinnig uitzicht. Stel je eens voor dat je naar een concert gaat en de muziek een kippenvelmoment bij jou weet op te roepen. Stel je voor dat je met je beste vrienden of vriendinnen een half uur de slappe lach hebt gehad. Stel je voor dat je, waanzinnig verliefd, voor het eerst met elkaar zoent. Bovenstaande momenten zijn allemaal piekervaringen waarin je meestal helemaal in het moment opgaat.Deze optimale staat van ervaring wordt ook wel ‘flow’ genoemd.

Met het beoefenen van mindfulness creëer je ook een flow in je leven. Een gedisciplineerde flow,doordat je een afwisseling tussen ‘doen’ en ‘zijn’ in je leven creëert. Deze afwisseling zorgt ervoor dat er als het ware een ‘gecultiveerde flow’ wordt gecreëerd. Je hebt geleerd om je aandacht steeds mee te nemen en opnieuw te richten als je overgaat van de ‘doe-modus’ naar de ‘zijn-modus’ of andersom. Je bent er alert op niet te verdwalen in gedachten, oordelen of in een andere tijd (verleden of toekomst).

Je hebt waarschijnlijk ook ervaren dat het discipline en betrokkenheid vraagt om je oefeningen te doen en om gedurende de dag je activiteiten met aandacht te doen. Aan deze discipline ligt je eigen innerlijk besluit ten grondslag.

We naderen het einde van de training. Een goed moment om te kijken hoe je mindfulness een vaste plek in je leven kunt geven. De achtste training duurt in feite je leven lang. Je hebt nu voldoende bagage om mindfulness op jouw eigen wijze in je leven te integreren.

Planning

Maak een planning, maar neem je niet tevéél voor en zie wat elke dag brengt en wat mogelijk is.Veroordeel jezelf niet als je eens niet geoefend hebt. Kijk in plaats daarvan of je kunt onderzoeken wat je weerhouden heeft van het oefenen en bouw regelmatig een evaluatiemoment in om te checken of
je nog voldoende aandachtig leeft. Hoe je planning er ook uit gaat zien. Zorg dat je elke dag in elk geval ten minste vijf minuten mediteert. Het is gemakkelijker je meditatietijd uit te breiden dan het besluit te moeten nemen de draad opnieuw op te pakken.

Soms hebben we helemaal geen zin om heilzame actie te ondernemen. Er zijn wel eens dagen dat het zwaar aanvoelt en er een innerlijke dialoog is die ons verhindert te doen wat goed voor onszelf is.

Hieronder volgen enkele typische uitspraken voor innerlijke sabotage:
– Ik heb het te druk.
– Mijn leven is al zo moeilijk.
– Waarom zou ik het nog moeilijker maken door iets te doen waar ik geen zin in heb?
– Waarom zou ik zelfs maar iets ondernemen?
– Het voelt niet goed en ik heb geen zin.
– Ik ben te moe.
– Het helpt toch niet.

Wat zijn jouw typische uitspraken?

Als deze overtuigingen overheersen, zit je vast in emotionele fixatie. Alles wat je ervaart, je hele waarneming en al je gedachten worden gekleurd door emotie. De emotie kleurt ook je gedrag.Het gevolg is dat je je nog somberder of lustelozer gaat voelen. Het is een vorm van niet-helpende
intentie. Je antwoord op je gevoel of op de situatie is dan zelden aangepast. Neem dan een ademruimte en geef je emotie de ruimte. Kijk wat er mogelijk is, ondanks de emotie.

We hebben bij veel verschillende manieren stilgestaan om aandacht in ons leven te brengen. Bewust je dag beginnen en afsluiten is er een van.

De start van de dag

Aandacht in je leven brengen kan al beginnen bij het wakker worden. Veel mensen herkennen het moment tussen slapen en wakker worden.Een sluimertoestand waarin je de neiging hebt nog even weg te zweven, nog even terug te zakken in slaap.

Neem je voor om van dit moment gebruik te maken door te focussen op hetgeen je opmerkt.Doe dat zonder je ogen te openen. Hoe voelt je lichaam? Heb je al gedachten en waar komen die vandaan? Kun je ze observeren en waar zweven ze naar toe als ze weer uit je beeld verdwijnen? Maak in gedachte de deur naar de nieuwe dag open en begroet hem.

Wees je ervan bewust als je je ogen opent. Maak je eerste bewegingen van de dag bewust en langzaam, zodat je lijf aan de nieuwe dag wennen kan. Begroet eventueel je partner.

Maak er een gewoonte van om de dag te begroeten, wat deze dag ook brengen mag.

Het is een goede gewoonte om de dag te beginnen met een moment van bewustzijn.Je kunt dit doen door te mediteren, al is het maar een paar minuutjes.Je kunt het ook doen door de eerste activiteiten van de dag bewust uit te voeren.

Afsluiten van de dag

Het einde van de dag vraagt om een afsluiting. De overgang naar slapen gaat gemakkelijker als je de dag bewust hebt afgesloten.Neem een moment de tijd om de balans van de dag op te maken.Sta bewust stil bij de dingen die prettig waren, waar je blij van werd. Kijk ook terug naar de dingen die gebeurd zijn die moeilijk waren of pijn deden.Wees je bewust van je verhouding tot de mensen om je heen en van je stemming vandaag.

Kijk terug op dingen die goed gingen, wees dan trots op jezelf. Geef jezelf een compliment. Het hoeft niet in grote dingen te zitten.Ook kleine momenten of gebaren kunnen van belang zijn. Kijk terug op de dingen die je liever anders had gedaan of gezien. Probeer het oordeel dat je misschien over jezelf of anderen hebt los te laten.

De avond is een goed moment voor verbetermanagement.Je kunt jezelf voornemen een volgende keer anders te handelen in een bepaalde situatie.Of misschien is het goed even de tijd te nemen om iemand te vergeven die je gekwetst heeft. Wees je ervan bewust dat iedereen doet wat hij kan.Dat geldt voor jou en voor anderen. Het heeft geen nut anderen of de wereld in je eentje te willen verbeteren. Wel kun je aan jezelf blijven werken.

Sluit dan de dag af door alles wat overblijft aan vragen, opmerkingen, onzekerheden, ergernissen,stress, wanhoop,pijn of wat er verder nog overblijft,in gedachte in een grote schaal te leggen.Geef deze schaal symbolisch af.Laat hem los. Hij hoort bij de voorbije dag.Je kunt rustig gaan slapen.Mochten de dingen van de dag je in je dromen blijven terugkomen of lig je straks wakker. Verwijs ze dan naar de schaal waar ze thuishoren. Telkens weer en ga dan weer terug naar je ademhaling.

Morgen is er weer een nieuwe dag met nieuwe gebeurtenissen en nieuwe kansen.

Het kan ook fijn zijn om de rollen die je de afgelopen dag hebt vervuld een voor een af te leggen.Je rol als werknemer, vader of moeder, zus of broer, vriend of vriendin, klant in de winkel, hardloper,teamlid enz.Alle rollen afleggen tot alleen je eigen kwetsbare zelf overblijft.Jezelf dan toestemming geven je over te geven aan de rust van de nacht, aan de stilte, aan het naar binnen keren.

Ankertjes tegen werkstress

Hieronder volgen een aantal ankertjes en suggesties die je kunnen helpen om werkstress te vermijden. Het is geen dagelijks af te werken programma. Kijk welke ankertjes voor jou goed werken.Denk creatief en bedenk zelf toepassingen die afgestemd zijn op jouw werkomgeving.

-Neem wanneer je wakker wordt een paar minuten rustig de tijd om te bevestigen dat je ervoor kiest vandaag naar je werk te gaan. Laat als je kunt daarna kort de revue passeren wat je denkt te gaan doen en herinner jezelf eraan dat het zo kan gaan, maar ook anders.

– Ga met je bewustzijn naar het hele proces waarmee je je voorbereidt om naar je werk te gaan.Dat zou het volgende kunnen omvatten: douchen, aankleden, eten en praten met de mensen waar je mee samenleeft. Stem je van tijd tot tijd even af op je ademhaling.

– Neem niet automatisch afscheid van de mensen om je heen. Maak oogcontact, raak hen aan,wees echt ‘in’ de momenten aanwezig. Vertraag ze een beetje.

– Als je naar je auto loopt,ga dan eerst even met je aandacht naar je ademhaling voor je je auto start.Herinner jezelf eraan dat je nu op het punt staat om naar je werk te rijden.Probeer in elk geval op sommige dagen de radio uit te laten.Rijd alleen maar, en wees bij jezelf aanwezig,
moment na moment.Als je parkeert, blijf dan even zitten ademen voor je uitstapt.Loop bewust naar je werk. Adem. Als je gezicht al gespannen en bars is, probeer dan te glimlachen of probeer een halve glimlach als een hele teveel gevraagd is.

– Neem op je werk zo nu en dan even tijd om je lichamelijke gewaarwordingen na te gaan. Zit er spanning in je schouders, gezicht, hand of rug? Hoe zit of sta je op dit moment? Wat zegt je lichaamstaal? Laat eventuele spanning terwijl je uitademt zo veel mogelijk los en neem een houding aan die evenwicht, waardigheid en alertheid uitdrukt.

– Wanneer je op je werk loopt, doe dat dan niet zo snel. Loop bewust. Haast je niet, tenzij het moet. Als het moet, weet dan dat je je haast. Haast je bewust.

– Gebruik pauzes die je hebt om echt te ontspannen. In plaats van koffie drinken of een sigaret roken kun je ook even naar buiten lopen en een frisse neus halen. Het kan fijn zijn even van omgeving te wisselen of doe nek-of schouderoefeningen aan je bureau. Doe even de deur dicht zodat je een minuut of vijf je ademhaling kunt volgen.

– Breng af en toe een middagpauze in stilte door. Je kunt dan bewust eten, drinken en ademen.

– Ga, als het kan, tussen de middag even naar huis. Lichaamsbeweging is een geweldige manier om stress te verminderen. Als je het doet, doe het dan met je volledige aandacht.Je kunt je geest helder maken tijdens een korte wandeling. Voel de zon op je huid, de wind door je haren of de regen die valt. De kou of de warmte. Zie de kleur van het licht.

– Kijk of je elk uur één minuut kunt stoppen om je van je ademhaling bewust te worden. We verspillen op het werk veel meer tijd dan die paar minuten dagdromen. Gebruik deze minimeditaties om je op het heden af te stemmen en alleen maar te zijn. Gebruik ze als momenten om je te hergroeperen en te herstellen. Alles wat ervoor nodig is, is dat je eraan denkt. Dat is niet eenvoudig omdat we gemakkelijk meegesleept worden door de vaart van al
het doen.

– Grijp alledaagse zaken in je omgeving aan om te concentreren en te ontspannen; de rinkelende telefoon, verloren tijd achter je PC, de tijd dat je een gesprek met iemand afsluit en met je volgende activiteit begint. Ontspan je niet door je bewustzijn uit te zetten, maar door het aan te zetten.
– Wees je bewust van de manier waarop je tijdens je werk communiceert. Zijn je contacten goed? Zijn sommige problematisch? Kun je open naar je collega’s luisteren? Ben je je bewust van je grenzen en respecteer je die ook? Neem tijdens je werk af en toe een paar bewuste ademteugen terwijl je je hiervan bewust wordt.

Kijk nog eens naar de regels van actief luisteren en naar het ontvangen van feedback. Lukt het nog goed met het toepassen ervan?

– Wees je bewust van mensen die zich ten opzichte van jou passief, claimend of vijandig gedragen.Denk erover na hoe je hen doeltreffend, maar respectvol kunt benaderen.Denk erover na hoe je toch ontvankelijk kunt zijn voor de gevoelens en behoeften van anderen.

– Kijk nog eens terug naar de regels van feedback als je moeite hebt met je grenzen aangeven aan anderen.

– Hoe kan het bij communicatie helpen als je je van je toon en lichaamstaal bewust bent?

– Kijk op het einde van de dag eens terug naar wat je bereikt hebt en maak een lijst van wat er morgen gedaan moet worden. Stel prioriteiten. Daarna kun je de activiteiten van morgen loslaten. Eenmaal gepland, hoeven ze niet meer in je hoofd blijven rondspoken.

– Ga bij je vertrek weer met je bewustzijn naar het lopen en je ademhaling. Wees je bewust van de overgang die we ‘naar huis gaan’ noemen. Controleer je lichaam.Ben je uitgeput? Sta je rechtop of gebogen? Welke uitdrukking heeft je gezicht?

– Neem weer de tijd om rustig in je auto te zitten voor je hem start. Rijd bewust naar huis.

– Besef vóór je het huis binnengaat dat je op het punt staat dit te doen. Wees je bewust van deze overgang die we ‘thuiskomen’ noemen. Probeer de anderen bewust te groeten en oogcontact te maken in plaats van te roepen dat je thuis bent.

– Trek zo snel mogelijk je schoenen uit, of trek wat gemakkelijks aan.Andere kleren aantrekken kan de overgang van werk naar huis ondersteunen en je in staat stellen sneller en bewuster in je niet-werkrollen te integreren.

– Als je er tijd voor kunt vinden, neem dan voordat je iets anders doet (zelfs koken of eten), een minuut of vijf om te mediteren.

– Heb je dienst, stel je daar dan bewust op in, zoals je dat ook bij je werk doet.

J. Kabat-Zinn, ‘Handboek meditatief ontspannen’

Hartmeditatie

Met de ‘Hartmeditatie’ oefenen we een compassievolle houding. We hebben graag controle over ons leven en omstandigheden. Dat geeft een gevoel van veiligheid. Naast veiligheid is ‘verbonden zijn met anderen’ een levensbehoefte. In verbinding met de ander ontdekken we wie we zelf zijn. Een ontspannen houding bevordert zowel het gevoel van veiligheid als de mogelijkheid je te verbinden met de ander.Wat maakt dat we het soms dan toch zo lastig vinden om dit in de praktijk toe te passen?

Veilig voelen

In grote lijnen zou je kunnen zeggen dat we handelen vanuit angst of vanuit vertrouwen.Angst zorgt voor een gespannen lichaam, vertrouwen creëert ontspanning in je lijf. Je geest wil vervelende gevoelens oplossen en gaat voor je aan het werk (piekeren, afleiding zoeken, boos worden,slapen
enz.) met als doel dat je je veilig gaat voelen. De focus van je geest is naar de buitenwereld gericht omdat de oplossing gezocht wordt in het doen in plaats van in het zijn. Dat is de reden dat je geest de uiting van de emoties in je lichaam (bijv. spanning, onrust, pijn, verkramping) niet oplossen kan. Je geest zorgt er met zijn tactieken alleen voor dat je tijdelijk niet bewust bent van de onprettige gevoelens die de emoties teweegbrengen in je lichaam.

Om je gevoel van veiligheid te vergroten is daarom het alternatief dat je hebt, je aandacht naar binnen richten en compassievolle aandacht geven aan alles wat aandacht vraagt in je lichaam. Je lichaam kan spanning loslaten of verminderen als het vriendelijke aandacht krijgt.

Verbinding

De stap naar verbinding met de ander maak je door te starten met aanwezig te zijn bij jezelf. Je bent als het ware ‘thuis’ bij jezelf. Een veilig thuis creëer je door dit te doen met een houding van compassie voor jezelf. Deze houding maakt het mogelijk om werkelijk verbinding te maken met de
ander.
In de hartmeditatie oefen je deze houding van compassie voor jezelf en voor anderen. Hoe de verhouding met de ander ook is; prettig, onprettig of neutraal. In de meditatie ontdek je dat compassie oefenen voor een ander eerder gaat over jezelf dan over een ander. Je oefent een alternatieve wijze om je ‘te verhouden’ tot de ander. In plaats van de ander te willen veranderen start je met het accepteren van de ander, hoe deze zich ook gedraagt. Daarmee accepteer je hem als mens. Dat is iets anders dan zijn gedrag accepteren.

Een compassievolle houding ten opzichte van de ander oefenen betekent niet dat je het met hem eens bent. Je accepteert alleen dat je een ander niet veranderen kunt. Daarvoor kan alleen de ander kiezen. Doordat jij deze houding ten opzichte van de ander verandert, kan de ander gemakkelijker
ontspannen en uit niet-helpende emoties te komen. Het is voor hem daardoor eenvoudiger de verbinding met jou te maken.

Compassie voor een ander betekent niet dat jij je verzuimt om je grenzen aan de ander aan te geven.
Welke grens jij aan wilt geven aan een ander en hoe je dat doet is een keuze van jou. Geef je de grens vriendelijk en beslist aan de ander aan, dan weet hij waar hij aan toe is. De grens wordt eenvoudiger te accepteren. Besluit je géén grens aan te geven, dan is dat ook jouw keuze. Het kan
zijn dat de ander daardoor niet bewust is van jouw grens. Hij kan er dan ook geen rekening mee houden.

De ‘Hartmeditatie’ is een fijne meditatie om compassie te oefenen. Als je oplettend bent op wat er in je leven gebeurt, zal je ongetwijfeld omstandigheden tegenkomen waarin de ‘Hartmeditatie’ je helpt om
goed voor jezelf en je omgeving te zorgen.

Ik wens je veel plezier met het oefenen van compassie.

Commitment

Gedurende de laatste acht weken heb je kunnen ervaren wat aandachtig leven voor je kan doen. Als de veranderingen die je opgemerkt hebt waardevol lijken, kan dit je misschien motiveren om verder te gaan met oefenen en het in de praktijk brengen van aandacht in je leven.

Net zoals alle vaardigheden is het iets dat onderhoud vraagt. Ik hoop dat je voldoende handvatten hebt gekregen om na deze training verder te gaan met je toekomstplan.

Discipline vergt aandacht. Aandacht vergt discipline. Het een versterkt het ander. Ritme en regelmaat helpen om je discipline te ondersteunen, zoals ook een regelmatig reflectiemoment om te kijken of je nog iets wilt bijstellen in je meditatiepraktijk. Het helpt ook om af en toe met je collega’s nog even alles op een rij te zetten of op zoek te gaan naar een workshop of gezamenlijk meditatiemoment om je voornemen vast te blijven houden.

Iedereen brengt op zijn eigen wijze aandacht in zijn leven. Iedereen gaat op zijn eigen manier om met mediteren. De een neemt graag de tijd om elke dag een lange oefening te doen, de ander weeft gemakkelijk veel korte momenten van meditatie of uit de automatische piloot stappen in zijn dagelijks leven in.Sommigen breiden het aandachtig uitvoeren van handelen gemakkelijk in de praktijk.

Wat jouw wijze ook is, sta er af en toe bij stil. Wellicht ben je zover dat je je meditatie een beetje bij wilt stellen of uit wilt breiden. Merk je dat je begint te piekeren of somberder wordt, denk dan aan je actieplan en aan je voornemen hiermee aan de slag te gaan, ook als je het niet leuk vindt of het nut er niet van inziet op dat moment.

Wil je nog wat ondersteuning bij je oefeningen of zoek je een verdere verdieping in het aandachtig leven, volg dan de training: ‘Het ritme van je leven’. In de training worden de thema’s van de basistraining mindfulness uitgediept met nieuwe meditaties,begeleidende teksten en elke maand iets
dat je herinnert aan het thema.

Wil je meer informatie kijk dan op www.clooser2.nl

‘Ik adem in en kom tot rust,
ik adem uit en glimlach.
Thuisgekomen in het nu
wordt dit moment een wonder.’

Thich Nhat Hanh

Wat het is

Het is onzin
zegt het verstand
Het is wat het is
zegt de liefde

Het is ongeluk
zegt de berekening
Het is alleen maar verdriet
zegt de angst
Het is uitzichtloos
zegt het inzicht
Het is wat het is
zegt de liefde

Het is belangrijk
zegt de trots
Het is lichtzinnig
zegt de voorzichtigheid
Het is onmogelijk
zegt de ervaring
Het is wat het is
zegt de liefde

Erich Fried (vertaling Remco Campert)

Literatuurlijst

– Derkse, W., (2003). Een levensregel voor beginners. ISBN: 90 209 4184 4, ISBN: 90 209 4184 4, Uitgeverij: Lannoo, Tielt

– Dewulf, D., (2007). Mindfulness, een pad van bevrijding. ISBN: 978 90 334 6692 2, Uitgeverij: Acco, Leuven

– Dewulf, D., (2008). Mindfulness werkboek. ISBN: 978 90 8679 126 2, Uitgeverij: Roelarta Books, Roeselare

– Grün, A., (2005). Grenzen stellen. ISBN: 90 259 5523 1, Uitgeverij:Ten Have, Kampen

– Henry, P., (2002). De dharma van Benedictus. ISBN: 90 74815 69 3, Uitgeverij: Kunchap,Schoten

– Kabat-Zinn, J., Segal, Z.V., Teasdale, J.D., & Williams, J.M.G., (2008). Mindfulness en bevrijding van depressie. ISBN: 978 90 5712 249 1, Uitgeverij: Nieuwezijds, Amsterdam

– Kabat-Zinn, J., (2007). Handboek meditatief ontspannen. ISBN: 978 90 230 1044 9, Uitgeverij: Altamira –Brecht, Haarlem

– Segal, Z. V., Teasdale, J.D., & Williams, J.M.G., (2006). Aandachtgerichte cognitieve therapie bij depressie. ISBN: 90 5712 1913, Uitgeverij: Nieuwezijds, Amsterdam

– Vincken, R. Training mindfulness, Maastricht

– Winter., F. De pijn de baas ISBN: 978-90-5513-411-3,Uitgeverij: RuitenbergBoek, Soest